“Tam, gdzie zieleń spotyka się z błękitem. Cygańska Wioska Artystyczna”
18-31 lipca 1994 r.
Realizacja projektu w roku 1994 wyglądała inaczej niż w latach poprzednich. Przede wszystkim inne było miejsce. Inny był również współorganizator.
“Cygańska Wioska Artystyczna ’94” odbywała się w dwóch etapach:
Etap pierwszy, 18-27 lipca
Na miejsca spotkań wybrano Maszkowice i Czarny Dunajec, wioski Pogórza Karpackiego zamieszkiwane przez Cyganów, a odwiedzane już wcześniej przez dziecięcą grupę teatralną z Sejn. Jednodniowe spotkania z Cyganami odbywały się również w Czarnej Górze, Ochotnicy Górnej, Szaflarach, Krośnicy, Ostrowsku. Do tych miejscowości zaprosiliśmy wybitnych twórców kultury cygańskiej, aby prowadzili zajęcia artystyczne z dziećmi i młodzieżą.
Warsztaty teatralne odbywały się pod kierunkiem pięciu aktorów z Teatru „Romathan” z Koszyc na Słowacji, jedynego w Europie Środkowowschodniej zawodowego teatru cygańskiego. Dzieci pracowały nad spektaklem „Jak narodził się Cygan”. Aktorzy organizowali też zabawy teatralne i prowadzili warsztat tańca.
Warsztaty muzyczne, w tym śpiew, prowadził zespół polskich Cyganów ze Spisza – „Kałe Bała”. Ten zespół z nurtu poszukujących, fenomen wśród zespołów cygańskich, przypomniał dawno zapomniane pieśni cygańskie. Dużo miejsca grupa poświęciła pieśniom i muzyce Cyganów węgierskich. Aktorzy Teatru „Romathan” i zespół „Kałe Bała” wspólnie przygotowali specjalny program pieśni i tańców cygańskich polskich i słowackich wzbogacony o pieśni węgierskie. Było to nowe doświadczenie dla obu zespołów.
Zajęcia plastyczne prowadzili Katarzyna Nowak z Muzeum Etnograficznego w Tarnowie i Wiesław Szumiński z Ośrodka „Pogranicze”. Nie udało się, niestety, pozyskać plastyka cygańskiego. Celem zajęć nie była nauka rysowania, raczej próba wyrażenia za pomocą środków artystycznych dziecięcych wizji na zadany temat: mama, tata, gadźo, Cygan. Formy wypowiedzi artystycznych były różne. Nie ograniczano się jedynie do rysunku, powstały też instalacje przestrzenne, całość nazwano „Tabor wędruje do nieba”.
Wędrówka taborowa była dokumentowana w fotografii i na taśmach wideo.
Etap drugi, 28-30 lipca – święto kultury cygańskiej
Była to trzydniowa prezentacja kultury cygańskiej dla młodzieży licealnej, studentów i wszystkich zainteresowanych tą kulturą.
Cygańskie święto rozpoczął korowód cygański, którego uczestnicy, po przejściu ulicami Tarnowa, zatrzymali się na terenie Muzeum Etnograficznego. Tu zaprezentowali dorobek pracy warsztatowej z pierwszego etapu.
Wykłady, spotkania autorskie, koncerty, spektakle wypełniły dwa kolejne dni. W ramach szkoły cygańskiej wygłoszono wykłady:
Ewa Dawidowa – o sytuacji Cyganów w Czechach i działalności Muzeum Kultury Romów w Brnie,
Danuta Silan – o sytuacji politycznej i społecznej Cyganów żyjących na Słowacji,
Adam Bartosz – o zakazie wędrowania Cyganów i konieczności prowadzenia przez nich osiadłego trybu życia,
Leopold Kozłowski – o muzyce cygańskiej.
Odbyły się też promocje książek: Adama Bartosza Nie bój się Cygana oraz Andrzeja Mirgi i Lecha Mroza Cyganie. Odmienność i tolerancja. Film Historia Cyganki w reżyserii G. Kowalskiego był wstępem do spotkania z poezją i pieśniami Teresy Mirgi, poetki z Czarnej Góry.
Poza tym odbyła się premiera filmu dokumentalnego o projekcie My, Cyganie 1994, realizowanym w wioskach cygańskich.
Teatr z Koszyc wystąpił ze spektaklem Miejsce dla Cyganów, opowieści o historii, wędrówce, holokauście i losach współczesnych Cyganów. Odbyły się też koncerty zespołu „Kałe Bała” z Czarnej Góry oraz muzykującej rodziny Makulowców ze Słowacji – zespołu, który ma w swoim repertuarze tradycyjne pieśni Cyganów słowackich. W programie były też filmy fabularne I skrzypce przestały grać i Diabły, Diabły.
Każdego wieczoru inna muzyczna grupa romska pełniła obowiązki gospodarza prezentując pieśni i tańce swojego regionu.