Kuratorami projektu byli Marian Kubera i Władysław Sobecki. Ideę cyklu "Camera Pro Minoritate", przedstawił Krzysztof Czyżewski w tekście zamieszczonym w programie spotkania:
W mijającym stuleciu ginęły cywilizacje, rozpadały się federacje i wielonarodowe monarchie, a na ich miejscu powstawały państwa narodowe. Wspólnoty pozbawione państwowości, czasami żyjące w oddaleniu od swych macierzystych "domowin", zaczęły organizować się jako tzw. mniejszości narodowe, etniczne czy religijne. Nie uchroniło ich to jednak od ataku ideologii o podłożu nacjonalistycznym czy szowinistycznym. W konsekwencji był to wiek nietolerancji, prześladowań, czystek etnicznych, wypędzeń i eksterminacji.
Jednocześnie dopracowano się powoli w Europie systemu ochrony praw mniejszości, na straży którego stoją autorytety takich instytucji jak Rada Europy czy Komitet Helsiński. Po roku 1989 zasady tego systemu, będące nieodzownym elementem demokracji, są wdrażane również w krajach postkomunistycznych. Ta część Europy, szczególnie doświadczona tragedią małych narodów, była świadkiem prowadzonej ze szczególną determinacją i heroizmem obrony własnej tożsamości i tradycji rodzimych. Sprzyjało temu również pewne zapóźnienie w tutejszym postępie procesów modernizacyjnych. W efekcie tego Europa Środkowo-Wschodnia – w odróżnieniu od Zachodniej, w której szybciej następowały procesy asymilacyjne i unifikacyjne – jest nadal skondensowaną na niewielkiej przestrzeni mozaiką rozmaitych narodowości, kultur i religii. Taka jest jej specyfika, jej potencjał i zagrożenie, bogactwo i przekleństwo.
Mówiąc o obronie tożsamości, przywołujemy nieuchronnie cały system zachowań ugruntowanych w ciągu mijającego stulecia wśród wspólnot narodowych: obrona przed asymilacją, przed wykorzenieniem, przed eksterminacją, przed utratą języka, tradycji, przed wymieszaniem, itd. Nie ulega wątpliwości, że w wielu przypadkach ta walka obronna musi być prowadzona nadal, że obok starych pojawiają się również nowe zagrożenia, jak kultura masowa czy globalizacja. Niewątpliwie zarówno w przeszłości, jak i dzisiaj bardzo istotną rolę w tym zmaganiu odgrywają środki masowego przekazu. To one w dalszym ciągu stwarzają szansę pielęgnowania języka i tradycji, upowszechniania wiedzy o historii. Programy radiowe i telewizyjne, czasopisma społeczno-kulturalne, zarówno te o zasięgu lokalnym, jak i ogólnokrajowym, stwarzają szansę kontynuowania tej walki.
Czyż obecnie jednak nie jesteśmy świadkami momentu, w którym dotychczasowe postępowanie wobec tej problematyki przestaje wystarczać i domaga się przewartościowania? Wszak owe "okienka" zarezerwowane w mass-mediach dla tzw. mniejszości i gwarantowane im przez rozmaite międzynarodowe konwencje i porozumienia, również izolują i zamykają w pewnym ograniczonym kręgu. Rzadko prowadzą do dialogu kulturowego, do otwarcia i wymiany. Przedstawiciele tych wspólnot często narzekają na syndrom zamkniętego getta, na sprowadzenie ich aspiracji jedynie do folkloru lub do taniej egzotyki. Z drugiej strony środowisko, w otoczeniu którego żyją, a więc tzw. większość, w swoich aspiracjach twórczych, cywilizacyjnych potrzebuje dialogu i różnorodności. Potrzebują zatem innych pośród siebie, ale nie takich, którzy broniąc się przed obcymi zachowują własne tradycje w postaci regionalnego skansenu, lecz takich, którzy w oparciu o własne tradycje biorą udział w dialogu, w swoistej polemice i wzajemnym oddziaływaniu. Pora już najwyższa, aby na obszarach wspaniałych niegdyś cywilizacji nie tylko z nostalgią rozpamiętywać i zachowywać, ale także wspólnie tworzyć.
Do tego, aby było to możliwe potrzebny jest przełom w mentalności obu stron dialogu, potrzebne są nowe idee i formy ich ekspresji. Rola, jaką mogą odegrać w tym procesie środki masowego przekazu, jest bardzo duża. Czy istnieje szansa, że nasze media staną się wielokulturowe? Czy wzorem dla dziennikarzy ma szansę stać się postać trixstera, a więc tego, który nie należy do żadnego z oddzielnych światów, lecz jest pośrednikiem pomiędzy nimi, nawiązuje dialog i wykonuje pracę inter-kulturową? Jakich form twórczości i metod edukacyjnych trzeba użyć, aby mógł nastąpić oczekiwany przełom?
W poszukiwaniu odpowiedzi na podobne pytania zorganizowaliśmy Spotkanie Filmowe "Camera Pro Minoritate" i seminarium zatytułowane "Wielokulturowość – wyzwanie dla środków masowego przekazu". Jest już tradycją w praktyce działalności Ośrodka "Pogranicze – sztuk, kultur, narodów" i Fundacji Pogranicze, że do udziału w naszym spotkaniu i wymiany doświadczeń zaprosiliśmy wybitnych twórców i myślicieli z różnych krajów Europy Środkowo-Wschodniej.
Krzysztof Czyżewski
Program spotkania wyglądał następująco:
Środa, 24.09.1997
15.00-15.30 – Otwarcie Spotkania Filmowego Camera Pro Minoritate
15.30-18.00 – Prezentacje filmowe (Biała Synagoga, Sejny):
– “Słowińcy”
Filmowa opowieść o wyprawie do Hamburga Tadeusza Bolduana, kaszubskiego pisarza i publicysty. Pojechał tam, by odnaleźć Słowińców – ludzi, z którymi przez ponad 20 lat utrzymywał bardzo ścisłe związki. Słowińcy, mała kaszubska grupa, po 1945 r., podlegała bardzo ostrym szykanom i represjom w PRL-u. Tadeusz Bolduan w najcięższych dla nich chwilach niósł im pomoc. Nieustające naciski władz sprawiły, że wszyscy wyjechali do Niemiec. Nie ostał się w Polsce ani jeden Słowiniec. Film opowiada o próbach dotarcia do nich i odnowienia starych związków.
Scenariusz i reżyseria: Marian Kubera
zdjęcia: Stefan Czyżewski
Produkcja: TVP, 1992
Czas: 35 min.
– magazyn "Rodno zemia"
Magazyn kaszubski emitowany co miesiąc przez Ośrodek TVP w Gdańsku. Prezentowane wydanie informuje o najróżnorodniejszych sprawach i wydarzeniach mających miejsce na Kaszubach: od życia kulturalnego, przez zagadnienia ekonomiczne, po naukę języka kaszubskiego.
Redakcja: A. Jabłoński i E. Pryczkowski
Produkcja: TVP Gdańsk
Czas: 15 min.
– “Kurban Bajram”
Film o muzułmanach, potomkach Tatarów, osiadłych na ziemiach polskich od XIV wieku, mieszkających we wsi Bohoniki w województwie białostockim. Relacja ze święta Kurban Bajram. W modłach i tradycyjnych obrzędach uczestniczą mieszkańcy wsi i przybyli na tę okazję Tatarzy z całej Polski.
Scenariusz i reżyseria: Robert Stando
Zdjęcia: Sergiusz Sprudin
Produkcja: Wytwórnia Filmów Dokumentalnych, 1958
Czas: 8 min.
– magazyn "Sami o sobie"
O Tatarach z Bohonik
Produkcja: Telewizja Polska Białystok
Czas: 5 min.
– “Na obcej ziemi”
Oparty na wspomnieniach wspartych archiwaliami film dokumentalny przypominający losy Węgrów żyjących na pograniczu Węgier i Słowacji w latach 1945-48. Wówczas to na podstawie Koszyckiego Programu Rządu E. Benesza podjęto akcję wysiedlenia około 200 tysięcy Węgrów z terenów południowej Słowacji. Wiązało się to też z konfiskatą mienia, majątków ziemskich, pozbawianiem obywatelstwa, zwalnianiem z pracy.
Historycy węgierscy twierdzą, że akcja ta odbywała się za zgodą Stalina i z jego inicjatywy – jako “specjalisty” w dziedzinie realizowania “skutecznej” polityki narodowościowej.
Scenariusz: Robert Kiss
Współpraca: Janos Fuzik, Antal Tanacs, Margit Pakazdy, Ferenc Czask, Laszlo Ballo
Produkcja: Telewizja Węgierska, 1992-1993
Czas: 72 min.
– “Głupcy”
Film dokumentalny (praca dyplomowa Jany Sevcikovej) zrealizowany w czasach panowania w Rumunii Nicolae Ceaucescu, prezentuje życie małej społeczności czeskiej, której przodkowie osiedlili się na ziemi rumuńskiej przed przeszło 170 laty.
Przedstawiciele starszego i młodszego pokolenia opowiadają przed kamerą o swoim niełatwym życiu i współżyciu z sąsiadami rumuńskimi, a także o tym, jak przez 50 laty nie skorzystali z możliwości powrotu do Czechosłowacji, bo jak powiedział jeden z nich – “Tutaj urodziliśmy się i tutaj musimy umrzeć”.
Scenariusz i reżyseria: Jana Sevcikova
Zdjęcia: Mirosław Cvorsjuk, Martin Vadas, Miroslav Halada
Produkcja: FAMU
Czas: 43 min.
19.00-22.00 – Wieczór autorski Mariana Kubery (Warszawa)
Marian Kubera jest filmowcem i dokumentalistą związanym z Telewizją Polską, dla której realizował większość swoich filmów. Specjalizuje się w tematyce historycznej oraz mniejszości narodowych i etnicznych. Jest autorem dwóch fabularyzowanych dokumentów o Hugonie Kołłątaju i Janie Kilińskim oraz filmowego cyklu „Pogranicze” traktującego o relacjach polsko-niemieckich w okresie międzywojennym. Zrealizował wiele filmów o historii i współczesności Kaszub, a także telewizyjny cykl programów „Świadkowie XX wieku” i „Lata i stulecia”. Realizował filmy o Serbołużyczanach, żyjących w Polsce Litwinach i Słowakach. W swoich filmach podejmował problem tragicznych losów Słowińców, Mazurów i Warmiaków.
– „Weluj za Polską”
Film o powojennych losach Mazurów i Warmiaków pozornie akceptowanych przez państwowe władze, w rzeczywistości doprowadzonych codzienną praktyką do konieczności wyjazdu z Polski. Dlaczego tak się stało, że ludzie tak mocno związani z ojczystą ziemią, często nawet w trudnych chwilach przyznający się do związków z Polską, musieli ją opuścić?
Scenariusz i reżyseria: Marian Kubera
Zdjęcia: Wiesław Dobrowolski
Produkcja: TVP
Czas: 40 min.
– „Topniejąca bryłka lodu”
Czy Łużyczanie są „topniejącą bryłką lodu”, czy też mają szansę na kontynuowanie swojej ponad tysiącletniej egzystencji jako najmniejsza słowiańska wyspa na „niemieckim morzu”?
Na te pytania odpowiadają w filmie przedstawiciele kilku łużyckich pokoleń.
Scenariusz i reżyseria: Marian Kubera
Zdjęcia: Tadeusz Rzeczycki
Produkcja: TVP, 1995
Czas: 29 min.
– „Kaszubska mowa”
Film o odradzaniu się języka kaszubskiego, który przez całe wieki, nawet przez Kaszubów, uważany był za coś gorszego i wstydliwego. Opowiada o pierwszej w dziejach Kaszub szkole, gdzie wprowadzono (nie w pełnym wymiarze nauczania) język kaszubski. Czym jest to wydarzenie dla miejscowych, a przede wszystkim dla ludzi młodych?
Scenariusz i reżyseria: Marian Kubera
Zdjęcia: Tadeusz Rzeczycki
Produkcja: TVP
Czas: 24 min.
22.30 – Nocne prezentacje filmowe (Klasztor Wigierski):
– „Czardasz Montiego”
Romowie stanowią około 10 procent ludności Słowacji. Jedną z ich profesji jest muzykowanie. „Czardasz Montiego” to historia kapeli cygańskiej zarabiającej na życie graniem w knajpach, na weselach, a kiedy trzeba, na pogrzebach. Role w filmie grają, oprócz artystów teatrów i zespołów cygańskich, Cyganie z małej słowackiej wsi.
Scenariusz: Viliam Sikula
Reżyseria: Martin Tapak
Produkcja: Słowacja, 1989
Czas: 86 min.
Czwartek, 25.09.1997
10.00-12.30 – Prezentacje filmowe (Biała Synagoga, Sejny)
– „Stanika Cyronia droga do nieba”
Więź dwojga ludzi z miejscem urodzenia i prawdopodobnie... śmierci. Bohaterowie filmu to powstaniec śląski – Polak i jego żona – Niemka. Są Ślązakami wiernymi swym narodowym rodowodom, bez względu na dziejowe burze i historyczne meandry.
Reżyseria: Wojciech Sarnowicz
Scenariusz: Michał Smolorz
Produkcja: „Antena Górnośląska”, 1994
Czas: 30 min.
– „Za mało na Polaka, za mało na Niemca”
Dramatyczna opowieść o losach kobiety Warmiaczki, z pochodzenia Niemki, która nie poszła śladem swych rodaków i nie opuściła rodzinnej ziemi. Dziś, tak jak mówi tytuł filmu, egzystuje na pograniczu dwóch narodów, nieuznawana za „swoją” ani przez jednych, ani przez drugich.
Reżyseria i scenariusz: Jolanta Roma-Stefanowska
Produkcja: TVP, 1996
Czas: 30 min.
– „...i twoja mowa cię zdradza”
Bohaterem filmu jest biskup Alfons Nossol, ordynariusz opolski i syn opolskiej ziemi. Wszystkie swoje poczynania: religijne, naukowe, kulturalne i charytatywne podporządkował jednej sprawie – polsko-niemieckiego pojednania. Udało się – ponad podziałami zrodziły się wspólne działania i Polaków, i Niemców żyjących na opolskiej ziemi.
Reżyseria: Wojciech Sarnowicz
Produkcja: „Antena Górnośląska”, 1996
Czas: 30 min.
– „Finis Saxoniae”
Prezentacja niemieckiej mniejszości narodowej w Rumunii.
Reżyseria: Alex Michailescu, Tiberiu Stoichi
Czas: 10 min.
– „Obeschliesen Journal”
Magazyn dla mniejszości niemieckiej w Polsce, emitowany co dwa tygodnie przez OTV w Katowicach.
Redakcja: Sebastian Fikus
Produkcja: Redakcja Telewizji Niemieckiej w Opolu, 1996
Czas: 15 min.
– „Drehschiebe Europa”
Magazyn Deutsche Welle dla mniejszości niemieckiej w Europie, prezentujący m.in. życie mniejszości niemieckiej w różnych krajach Europy, głównie w Rosji (Okręg Kaliningradzki), a także w Mołdawii, na Ukrainie, w Polsce, Rumunii, Słowacji i na Węgrzech.
Czas: 5 min.
– Magazyn Dolnołużycki „Łużyca”
Magazyn telewizji ORB, emitowany raz w miesiącu, prowadzony przez Marię Elikowską-Winkler, od wielu lat żyjącą w Chociebużu.
Reżyseria: Jurij Koch
Produkcja: ORB Poczdam i „Sorabia Film Studio” Budziszyn 1992
Czas: 28 min.
12.30-15.00 – „30 tysięcy słów”
Historia i teraźniejszość mniejszości białoruskiej w Polsce, zwłaszcza w konfrontacji z białoruską rzeczywistością za miedzą.
Jak to się dzieje, że Białorusin mieszkający w Polsce nie może znaleźć wspólnego języka z Białorusinem żyjącym kilkadziesiąt kilometrów dalej na wschód? Dlaczego białoruskie tłumaczenie „Ulissesa” ukazuje się w Polsce, a nie na Białorusi? I wreszcie, czy to wszystko oznacza, że ta ziemia po polskiej stronie jest oazą spokoju i samozadowolenia?
Reżyseria: Jacek Sarnacki
Scenariusz: Ludmiła Chalecka-Potocka i Jacek Sarnacki
Produkcja: Video Studio, 1993
Czas: 53 min.
– „W rytmie kół, w rytmie łez”
Bohaterem filmu jest gdański prozaik i poeta Aleksander Jurewicz. Jego książka pt. „Lida” oraz zjazd Lidzian, na którym spotykali się rodacy z całego świata, ich wspomnienia i opowieści stały się inspiracją do powstania tej poetyckiej opowieści, nostalgicznej podróży w przeszłość.
Reżyseria: Barbara Balińska, Krzysztof Kalukin
Produkcja: TVP Gdańsk, 1994
Czas: 55 min.
– Magazyn Wschodni „Estonia”
Magazyn zrealizowany przez Studio Filmowe „Kontakt”. Prezentuje związki historyczne Polski z ziemią estońską i jej narodem oraz współczesne problemy Polonii estońskiej.
Produkcja: Studio Filmowe „Kontakt”, 1997
Czas: 30 min.
16.00-18.00 – Prezentacje filmowe (Biała Synagoga, Sejny)
– „Jestem Żydem, bo tak mi się podoba...”
Film zrealizowany przez Studio „Videokontakt” działające w latach osiemdziesiątych na emigracji w Paryżu.
Opowieść filmowa o Żydach polskiego pochodzenia, którzy w latach powojennych wyjechali z Polski. Ich dylematy i rozterki... Dlaczego dokonali takiego wyboru? Jaki obraz Polski zachowali w pamięci i w sercach?
Reżyseria: Mirosław Chojecki
Produkcja: Videokontakt, 1986
Czas: 80 min.
– „Chodzili do chederu”
Na film składają się wspomnienia ludzi, którzy oprowadzają nas po miejsccach związanych z ich młodością, z nauką w chederze w kilku słowackich miastach: Preszowie, Bardiejovie, Nowych Zamkach. Po wielu światyniach i chederach pozostały już tylko ślady w pamięci. Nie ma już gdzie i kogo uczyć. Pozostała do dziś przekazywana z pokolenia na pokolenie tradycja szacunku dla wykształcenia.
Scenariusz: Peter Sainer, Ingrid Kralova
Reżyseria: Jozef Novan
Produkcja: Słowacka Telewizja, 1996
Czas: 28 min.
20.00-22.00 – Wieczór Łużycki (Biała Synagoga Sejny)
Gerat Hendrich (Niemcy) – scenarzysta, dramaturg filmowy, redaktor. Pisarz (autor m.in. książek dla dzieci i widowisk teatralnych), tłumacz, publicysta.
Przez 15 lat pełnił funkcję dramaturga w łużyckim zespole filmowym (Serbska Filmowa Skupina) w Budziszynie. Był autorem, współautorem scenariuszy i komentarzy oraz współreżyserem kilkudziesięciu filmów dokumentalnych o tematyce łużyckiej, m.in. „Łużycka Suita”, „Wielkanoc na Łużycach”, „Nie zostały tylko obrazy”, „Mina Witkojc”, „Chcemy śpiewać”, „Spełnione nadzieje”, „Swat”, „Zapusty”, „Kokot”, „Dwa kamienie”. Współpracował także przy realizacji filmów dla Telewizji Polskiej, Wytwórni Filmów Oświatowych w Łodzi: „Kierunek: Budziszyn” (reż. M. Wójcik), „Sąsiedzi”, „Anton”, „Topniejąca bryłka lodu” (trzy ostatnie filmy w reżyserii M. Kubery).
–„Druga ojczyzna”
Bohaterem filmu jest były polski żołnierz września 1939 roku, Wiktor Bełkot, którego los na zawsze związał z Łużycami. Po raz pierwszy znalazł sie tam jako jeniec wojenny. Po roku1945 wrócił na Łużyce, ożenił się i założył rodzinę we wsi Hózk, gdzie mieszka do tej pory.
Scenariusz: Gerat Hendrich, Petr Skala
Reżyseria: Petr Skala
Zdjęcia: Jasan Silhan
Produkcja: Serbska Filmowa Skupina
Czas: 24 min.
– „Wola i obrona”
Film prezentujący sylwetkę J. Skali, działacza łużyckiego z okresu międzywojennego i tragiczne okoliczności jego śmierci.
Reżyseria: Toni Bruk
Czas: 25 min.
– „Malarz lipowego liścia”
Filmowy portret nieżyjącego już łużyckiego malarza i pisarza Mercina Nowaka-Mjechornskiego. Twórcy filmu odwiedzają artystę w jego domu i pracowni we wsi Njechorń koło Budziszyna oraz podczas spotkania z młodzieżą i dziećmi – adresatami jego twórczości. Mercin Nowak-Njechornski studiował m.in. na warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych (1927-1929) pod kierunkiem Władysława Skoczylasa, a w latach 1935-1939 czynnie współpracował ze Związkiem Polaków w Niemczech.
Scenariusz: Gisela Brukowa
Reżyseria: Toni Bruk
Zdjęcia: Michael Börner
Produkcja: Serbska Filmowa Skupina, 1986
Czas: 18 min.
22.30 – Nocne prezentacje filmowe (Klasztor Wigierski)
– „Dobrze jest”
Tragikomiczna i pełna nostalgii opowieść o sytuacji Żydów na Ukrainie i w Rosji. Narastająca ksenofobia, nietolerancja i antysemityzm spowodowały nie tylko upadek kultury żydowskiej w tych krajach, ale także masowy exodus rosyjskich i ukraińskich Żydów do Izraela i Stanów Zjednoczonych. Film zawiera m.in. zdjęcia z pogromu Żydów i Ormian, do jakiego doszło w roku 1990 w miejscowości Antiszar koło Odessy
Scenariusz: Wadim Spiwak
Reżyseria: Jurij Chaszczewatskij, Władimir Sznypar
Produkcja: „Ukraina”, 1991
Czas: 91 min.
Piątek, 26.09.1997
10.00-12.00 – Prezentacje filmowe (Biała Synagoga, Sejny)
– „Żyć na tej ziemi”
Dokumentalna opowieść o Słowakach żyjących na Spiszu i Orawie. Reprezentanci kilku pokoleń opowiadają o blaskach i cieniach statusu przedstawiciela mniejszości narodowej. Dopełnieniem ich relacji są wypowiedzi Polaków żyjących na tej ziemi.
Scenariusz: Marian Kubera, Władysław Sobecki
Reżyseria: Marian Kubera
Produkcja: TVP, 1994
Czas: 28 min.
– „Czarna niedziela”
Twórcy filmu przywołują z ludzkiej pamięci tragiczne wydarzenia sprzed przeszło 50 lat, jakie rozegrały się w siedmiogrodzkiej wsi Gyanta – w niedzielę 24 września 1944 r. Tego dnia w wiosce zamieszkałej przez Rumunów i Węgrów zjawiły się oddziały rumuńskie (ścigające żołnierzy węgierskich, którzy stacjonowali kilka dni w Gyanta) i dokonały zbiorowego mordu na 41 niewinnych mieszkańcach. W pół wieku po tej masakrze Rumuni i Węgrzy uważają, że nie można nieskończenie rozdrapywać ran, ale trzeba starać się, żeby historia już nigdy się nie powtórzyła.
Scenariusz i reżyseria: Zoltan Boros
Zdjęcia: Xanto Gabor
Produkcja: Telewizja Rumuńska, 1994
Czas: 20 min.
– „Wspólna przeszłość, wspólna przyszłość”
Krótkie reportaże o najliczniejszych mniejszościach narodowych żyjących na Węgrzech.
Redakcja: Zoltan Acs
Produkcja: Telewizja Węgierska, 1993
Czas: 25 min.
– „Przywoływanie dymu”
W Bukowych Górach na Węgrzech, na pograniczu ze Słowacją, we wsi Repanska Huta żyje 600-osobowa społeczność węgierskich Słowaków. Od wielu pokoleń, wykorzystując bogactwa przyrody, wypala się w tej okolicy węgiel drzewny i wapno. Ta uciążliwa, wymagająca wiele cierpliwości praca stała się w ostatnich latach, po upadku huty w Miskolcu, jedynym źródłem utrzymania dla tych ludzi.
Scenariusz: Rene Lizica, Milan Pribis
Reżyseria: Milan Pribis
Produkcja: Słowacka Telewizja, 1993
Czas: 28 min.
12.00-15.00 – „Trwanie”
Opowieść o Łemkach, narodzie wypędzonym z rodzinnej ziemi. Świadomość zagrożenia narodowej tożsamości każe im nie tylko odbudowywać swoje gospodarstwa, ale nade wszystko swoją kulturę i tradycję. W wytrwałym dążeniu do celu wszystkie działania okazują się równie cenne: odbudowa cerkwi, prace przy tworzeniu Muzeum Łemkowskiej Kultury i spotkania poetyckie.
Reżyseria: Andrzej Różycki
Zdjęcia: Paweł Figurski
Produkcja: Agencja Artystyczna AVA, 1994
Czas: 28 min.
– „W delcie Dunaju”
Francuski film dokumentalny o Lipowanach, staroobrzędowcach, przedstawicielach jednego z odłamów Kościoła prawosławnego, którzy od ponad dwustu lat żyją w delcie Dunaju w Rumunii.
Reżyseria: Isabelle Moeglin, Jean-Michel Destang
Zdjęcia archiwalne: Romana Film
Produkcja: France 3/Thalassa, 1992
Czas: 20 min.
– „Jakub”
Film powstał w ciągu czterech lat w rusińskich wioskach w regionach Maramuresz w Rumunii i wioskach zasiedlonych przez Rusinów po ich przesiedleniu do Tachowa w zachodnich Czechach.
Reżyseria: Jana Sevcikova
Czas: 60 min.
– „Dwa i pół tygodnia w raju”
Historia grupy uchodźców z Czeczenii, koczujących pod mostem w Nowosybirsku jesienią 1996 roku. Nowosybirsk stał się dla nich azylem i miejscem chwilowego postoju, a podstawą utrzymania jest żebranie dzieci i kobiet na ulicach.
Reżyseria: Jewgienij Sołomin
Zdjęcia: Władimir Łapin
Czas: 10 min.
– „Dzieci nie(winne)?”
Romowie należą do tych grup etnicznych w Europie, które budzą wiele kontrowersji. Specyfika Romów we wszystkich sferach życia wyraża się m.in. ich zachowaniem wobec otaczającej ich większości.
Jednym z istotnych problemów, ciągle nierozwiązanych, jest równouprawnienie romskich dzieci w dostępie do nauki w szkole. Jak to wygląda w praktyce? Na to pytanie próbują odpowiedzieć twórcy filmu, prezentując szkołę w słowackiej wsi Złote Kłosy, w której większość uczniów stanowią romskie dzieci.
Scenariusz i reżyseria: Jozef Banyak
Produkcja: Słowacka Telewizja, 1993
Czas: 30 min.
16.00-18.00 – Prezentacje filmowe (Biała Synagoga, Sejny)
– „Powrót z Gułagu”
Dokumentalny portret rodziny Gaun, będącej siódmym pokoleniem Niemców żyjących od 1764 r. nad Wołgą. O dziejach rodu i dziesięcioletnim pobycie w gułagu opowiada Fryderyk Gaun w czasie rodzinnej uroczystości z okazji dwudziestych drugich urodzin córki Olgi.
Scenariusz i reżyseria: Stanisław Krzemiński
Zdjęcia: Jerzy Sobociński
Produkcja: Beta Film, Carmin Film, 1992
Czas: 50 min.
– „Pu baraban”
Film jest etnograficzną opowieścią o małej społeczności tradycyjnej Komi-Piernatów, zagubionych wśród lasów północnej Rosji. Wizyty na mogiłkach, zamawianie chorób, proroctwa, przekazywanie tradycji tworzą obraz świata, który dzisiaj wydaje się już egzotyczny.
Reżyseria: Andriej Anczugow
Produkcja: Rosja, 1994
Czas: 30 min.
– „Niedźwiedź i szaman”
Opowieść o 92-letnim Michaile Duwanie, szamanie plemienia Niwchów, Nanajców i Oroczi znad brzegów rzeki Amur.
Reżyseria: Raisa Ernazarowa
Produkcja: Rosja, 1995
Czas: 39 min.
– „Czas zatopionych snów”
Historia rosyjskich Eskimosów deportowanych z ziemi rodzinnej. W nowych miejscach nie są oni w stanie praktykować tradycji przodków.
Reżyseria: Aleksiej Wakruszew
Produkcja: Film-M Studio
Czas: 14 min.
20.00-22.00 – Wieczór autorski Martina Slivki (Bratysława)
Martin Slivka jest słowackim reżyserem filmowym i pedagogiem. Obok studiów filmowych ukończył też studia z zakresu etnografii, folklorystyki i estetyki. Pracował w Studio Filmów krótkometrażowych w Bratysławie, początkowo jako dramaturg, od 1991 r. jako reżyser. W swoim dorobku ma ponad 150 filmów dokumentalnych, popularnonaukowych i oświatowych, przeważnie z dziedziny etnografii i historii rzemiosła. Jest autorem trzynastoodcinkowego serialu „Dzieci wiatru” o kulturze i historii Romów w Europie, zrealizowanego w latach 1989-1991 w koprodukcji z Telewizją Niemiecką z Baden-Baden. Film został uznany za największe osiągnięcie dokumentalne słowackiej TV w 1991 r., uzyskał też nagrody i wyróżnienia na festiwalach Etnofilm w Cadcy i na pierwszym Międzynarodowym Festiwalu Filmów o Cyganach w Klenovcu.
– „Dzieci wiatru”:
...ruszyli na szlaki
...wierni tradycji
...co dalej?
„Dzieci wiatru” to trzynastoodcinkowa epopeja o historii i kulturze Romów. Reżyser filmu, Martin Slivka, zaprosił do współpracy wybitnych etnografów i cyganologów, wspólnie z którymi, podróżując po Europie, stworzył pierwszy obraz tak gruntownie i całościowo podejmujący problematykę romską. Na całość składają się opowieści m.in. o historii wędrówki Romów, magii cygańskiej, obrzędowości i rytuałach, tradycyjnej muzyce romskiej, tańcu i sztuce, religii, wierzeniach oraz dyskryminacji i stereotypach postrzegania Cyganów. Całość kończy się dyskusją inteligencji cygańskiej na temat przyszłości ich narodu.
Reżyseria: Martin Slivka
Produkcja: Telewizja Słowacka, Telewizja Niemiecka, 1991
Czas: 90 min.
22.30 – Nocne prezentacje filmowe:
– „Łaciaty pies biegnący brzegiem morza”
Niezwykły, filozoficzno-mityczny a także etnograficzny fresk filmowy na motywach powieści kirgiskiego pisarza Czyngiza Ajtmatowa. Ormiański reżyser opowiada o życiu kilkutysięcznego ludu Niwchów zamieszkującego północny Sachalin: powszedniość i święta, obrzędy i rytuały, magia. Ten lud żyje w harmonii z przyrodą, traktuje rośliny, skały i morze jak istoty żywe, zachował zdolność całościowego postrzegania świata utraconą przez naszą cywilizację.
Wszystkie role odtworzyli sachalińscy myśliwi i rybacy. Film zdobył Grand Prix na festiwalu w Moskwie.
Reżyseria: Karen Geworkian
Produkcja: Ukraina-Niemcy, 1990
Czas: 90 min.
Sobota, 27.09.1997
10.00-14.00 – seminarium pt. „Wielokulturowość – wyzwanie dla środków masowego przekazu”
Prowadzenie: Józef Borzyszkowski, Krzysztof Czyżewski
15.00 – seminarium pt. „Wielokulturowość – wyzwanie dla środków masowego przekazu” – część dyskusyjna oraz ewentualne filmowe prezentacje gości
21.00 – Nocne prezentacje filmowe:
– „My Cyganie”
Wyprawa teatru dziecięcego działającego przy Ośrodku „Pogranicze” do wiosek cygańskich Pogórza Karpackiego ze specjalnie przygotowanym spektaklem teatralnym.
Realizacja: Waldemar Czechowski
Produkcja: Art Vision, 1993
Czas: 25 min.
– Tryptyk: „Dom – Gniazdo – Świątynia”
Tryptyk filmowy zrealizowany podczas cyklu projektów przygotowanych przez Ośrodek „Pogranicze” w Sejnach. Spotkanie dzieci różnych narodowości, wyznań i kultur, dla których wspólna praca i zajęcia artystyczne stały się podstawą wzajemnego poznania i zbliżenia.
Realizacja: Waldemar Czechowski
Produkcja: Art Vision, 1993
Czas: 90 min.
Niedziela, 28.09.1997
10.00-13.00 – seminarium pt. „Wielokulturowość – wyzwanie dla środków masowego przekazu” – podsumowanie
W seminarium pt. „Wielokulturowość – wyzwanie dla środków masowego przekazu” udział wzięli:
Anna Andrzejewska-Jurgiel (Gazeta Współczesna)
Michał Bogusławski (Dział Form Dokumentalnych TVP)
Józef Borzyszkowski (Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie)
Roman Bukowiecki (krytyk filmowy)
Miron Czernienko (krytyk filmowy, Rosja)
Maria Elikowska-Winkler (Telewizja ORB z Brandenburgii)
Akos Engelmayer (etnograf i pisarz)
Janos Fuzik (Telewizja Słowacka)
Marian Gerlich (redaktor naczelny romskiego pisma „Pheniben”)
Mieczysław Giedrojć (aktor)
Rafał Habielski (Polska Akademia Nauk)
Antoni Kroh (etnograf, pisarz)
Marian Kubera (reżyser)
Marek Kusiba (Radio Białystok)
Roman Kwiatkowski (Stowarzyszenie Romów w Polsce)
Paweł Lechowski (etnograf, cyganolog)
Rene Lużica (Telewizja Słowacka)
Cezary Olbracht-Prondzyński (Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie)
Martin Slivka (reżyser, Słowacja)
Władysław Sobecki (dziennikarz)
Romano Stanciu (Ambasada Rumunii)
Atilla Szalay (dziennikarz)
Leos Szatava (Instytut Serbski)
Piotr Tyma (Stowarzyszenie Ukraińców w Polsce)
Ladislav Volko (socjolog kultury, Słowacja)
Spotkanie „Camera Pro Minoritate” sponsorowali:
Ministerstwo Kultury i Sztuki
Fundacja Forda
Fundacja Stefana Batorego.
Międzynarodowe spotkania filmowe „Camera Pro Minoritate” odbywały się w latach 1997-2000. Wszystkie były poświęcone obecności małych narodów, mniejszości narodowych i grup etnicznych, zamieszkujących Europę Środkowowschodnią w filmach dokumentalnych i telewizyjnych. Każde spotkanie składało się z dwóch integralnych części: przeglądu filmowego oraz międzynarodowego seminarium poświęconego obecności małych wspólnot we współczesnych mediach elektronicznych z udziałem twórców filmowych, dziennikarzy, naukowców.
Artykuły prasowe:
Camera Pro Minoritate, "Kurier Poranny" 23.09.1997
O Tatarach, Żydach, Kaszubach, "Gazeta Wyborcza" (Białystok) 24.09.1997
Krzysztof Czyżewski, Czas przeszły, czas teraźniejszy, "Gazeta Wyborcza" (Kraków) 9.10.1997
J. Buraczewski, Mniejszości w filmie, "Sejneńskie Wieści" nr 11/1997
Jadwiga Głowa, Dokument na pograniczu, "Więź" grudzień 1997 r.