Spektakl pt. "Dybuk"
wg dramatu Szymona An-skiego
"Na pograniczu dwóch światów"
Adaptacja: Małgorzata Sporek-Czyżewska, Wojciech Szroeder
Scenografia: Wiesław Szumiński
Reżyseria: Wojciech Szroeder, Małgorzta Sporek-Czyżewska
Osoby
Przechodzień: Michał Moniuszko
Chonen: Igor Nazaruk
Sender: Adam Pogorzelski
Rabbi Azriel: Robert Tomkiewicz
Babka: Irena Namiotkiewicz
Lea: Aneta Stabińska
Pan Młody: Radosław Polakowski
Meir: Mariusz Tomkiewicz
Ślepa: Iwona Pieczulis
Siostry: Barbara Budko, Magdalena Urynowicz
Żebraczki: Anna Szafranowska, Bożena Namiotkiewicz
Szkolarze jesziwy: Piotr Gaus, Artur Kisielewski
Chasydzi: Szymon Urynowicz, Radosław Polakowski
Dybuk – "Misterium żydowskie"
Spektakl teatralny pt. "Dybuk" zrealizowany został przez Teatr Sejneński pracujący przy Ośrodku „Pogranicze – sztuk, kultur, narodów" w Sejnach.
Premiera odbyła się w maju 1996 roku. Scenariusz powstał na podstawie symbolicznego dramatu "Na pograniczu dwóch światów" (Cwiszn cwej weltn) Salomona Zainwila Rapaporta znanego pod pseudonimem literackim Szymon An-ski. Dramat napisany został w 1916 roku w języku jidysz, zaraz potem tłumaczony był na język hebrajski i polski.
Jego akcja rozgrywa się w środowisku chasydzkim na wschodnich rubieżach dawnej Rzeczypospolitej.
Opowieść:
Dwóch Żydów zapewniło sobie słowem małżeństwo dzieci, lecz słowo to nie zostało dotrzymane, albowiem ojciec panny, wzbogaciwszy się, poszukał sobie bogatego zięcia, podczas gdy drugi zmarł w ubóstwie, pozostawiając syna – sierotę. Młodzieniec żyje modlitwą, umartwianiem i ekstazą w przekonaniu, że zwycięży opór materii i poślubi Leę.
Tych dwoje łączy nie tylko obietnica ojców. Ciążą ku sobie działaniem siły wyższej. Obraza tej siły sprowadza katastrofę: "On" – umiera; „Ona" odpycha już w czasie obrzędu ślubnego narzuconego jej oblubieńca i przyzywa duszę zmarłego. "On" wstępuje w duszę dziewczyny jako dybuk*.
Pod wpływem egzorcyzmów cadyka dybuk ustępuje, lecz przyzywa ją i zabiera "na nierozerwalną dolę".
* dybuk – po raz pierwszy to słowo pojawiło sie w Księdze Przypowieści (od hebr. Ma`aseh – opowiadanie, po żydowsku Majse Buk) wydanej w Bazylei w 1602 r., stanowiącej zbiór anonimowych podań nawiązujących do tradycji ustnych przekazów. Pojęcie „dybuk" zrodziło się w kręgu przedstawicieli mistycznego kierunku w ramach judaizmu, tzw. kabały, zwłaszcza wsród przedstawicieli Izaaka Lurii i oznaczało ruah-ra, czyli przylgnięcie złego ducha (demona) do duszy żywego człowieka. Z czasem pod wpływem wierzeń ludowych i doktryny gilgul (wedrówka dusz) zaczęło oznaczać duszę potępioną, ponownie wstępującą w ciało żywego człowieka celem dokonania oczyszczenia z popełnionego grzechu.
Teatr Sejneński to grupa młodzieży z Sejn i okolic pracująca ze sobą już cztery lata. Rozpoczęliśmy od odkrywania różnorodności kulturowej miejsc, z których pochodzimy. Ciekawi tradycji przeszłości sięgaliśmy do historii, poszerzając nasze zainteresowania o regiony pogranicza Europy Środkowowschodniej, o tradycje kulturowe zamieszkujących je narodów. Odbywaliśmy podróże poznawcze po tych obszarach. Szczególnie bliskie stały się dla nas wakacyjne wyjazdy do wiosek i ludzi, gdzie dziedzictwo kulturowe i historyczne jest doświadczeniem bolesnym, pełnym osobistych tragedii i niezrozumienia. Wkraczanie w świat przeszłości, nieznany nam, odgrzebywany z zakamarków pamięci starych ludzi powoduje, że wiedza historyczna i kulturowa staje się dla nas żywym doświadczeniem. Fakty z historii przemawiają przez osobisty los ludzi, z którymi obcowaliśmy, świętowaliśmy i którym prezentowaliśmy swoje działania artystyczne. Zawoziliśmy tam muzykę w rozpisaniu na instrumenty, pieśni z tych okolic i spektakl teatralny. Wszystko to stanowiło pomost do spotkania.
Nasze wakacyjne wyjazdy to:
lato 1994 – wioski na Suwalszczyźnie
lato 1995 – wioski nad Bugiem (pogranicze polsko-ukraińskie)
lato 1996 – wioski w okolicach Lidy na Białorusi
Z pobytu w wioskach nad Bugiem powstał film pt. "Losy posłuchane" mówiący o przeżyciach tamtejszej ludności, związanych z przymusowym przesiedleniem na ziemie zachodnie oraz wystawa fotograficzna o ludziach i odbytych spotkaniach.
Spektakl teatralny "Dybuk" jest mocno zakorzeniony w naszym zasłuchaniu przeszłością.
Miejsca związane z kulturą żydowską w Sejnach wypełnia dzisiaj inna treść, ale budynki Białej Synagogi, starej jesziwy, zniszczonego cmentarza z okruchami macew, brzmią zapomnianymi dźwiękami.
Artykuły prasowe:
Dybuk po polsku, "Nowości - gazeta Pomorza i Kujaw" 28.01.1997
Ryszard Warta, Moje centrum świata, "Nowości - gazeta Pomorza i Kujaw" 28.01.1997