Spisz, Spis, Zips, Szepes
Ośrodek "Pogranicze - sztuk, kultur, narodów" w Sejnach od kilku lat organizuje spotkania i sympozja poświęcone wielokulturowym regionom Europy Środkowej i Wschodniej - m.in. Bośni, Bukowinie, Pradze, państwom bałtyckim. W maju 1998 roku "Pogranicze" wspólnie z Międzynarodowym Centrum Kultury przygotowało w klasztorze nad Wigrami sympozjum na temat Spisza, regionu, którego kulturę od stuleci współtworzyło wiele narodów: Słowacy, Niemcy, Węgrzy, Polacy, Rusini, Żydzi i inni. To tu krzyżowały się główne szlaki handlowe Europy Wschodniej. W porównaniu z sąsiednimi regionami Spisz zachował mnogość wspaniałych dzieł sztuki i wyraźną kulturową tożsamość, widoczną do dziś.
W programie sympozjum znalazło się też otwarcie w sejneńskiej Białej Synagodze wystawy przygotowanej przez Barbarę Magierową i Antoniego Kroha. Pokazano na niej fotografie nacenniejszych zabytków Spisza, fotokopie i kserokopie dokumentów (od aktu zastawu miast spiskich z 1412 r. do świadectw represji komunistycznych), a także publikacje na temat Spisza (w kilku językach), stroje ludowe, stare ryciny i fotografie oraz pamiątki dotyczące niedoszłego plebiscytu spisko-orawskiego w 1919 roku.
Wystawa została następnie zaprezentowana w Galerii MCK w Krakowie. Wzbogaciły ją eksponaty wypożyczone z Muzeum Etnograficznego, Biblioteki Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, Centralnej Biblioteki Górskiej PTTK w Krakowie, Towarzystwa Słowaków w Krakowie oraz od osób prywatnych. W 1999 roku była eksponowana na Słowacji: w Lewoczy, Kieżmarku i Starej Lubowni. Planuje się pokazanie jej również w Bratysławie i Bochni.
Wystawie towarzyszył katalog wydany wspólnie przez "Pogranicze" i Międzynarodowe Centrum Kultury. Zawiera on kilkadziesiąt fotografii barwnych, eseje Krzysztofa Czyżewskiego, prof. Jacka Purchli, Antoniego Kroha i Akosa Engelmayera, a także kalendarium oraz spis wykorzystanej literatury. Wszystkie teksty w katalogu, podobnie jak część opisową wystawy, przygotowano w czterech językach - polskim, słowackim, niemieckim i węgierskim.
"Dzisiaj, po około stu pięćdziesięciu latach konfliktów narodowościowych i związanych z tym tragedii, poszczególne tradycje narodowe Spisza odwrócone są do siebie plecami. (...) Wydaje się, że najważniejsza obecnie kwestia to przywrócenie integrującej roli kultury Spisza" - czytamy w katalogu. Mamy nadzieję, że wystawa choć w części się do tego przyczyniła.
Antoni Kroh
Kustosz wystawy
"Międzynarodowe Centrum Kultury Kraków" nr 8/1999
Artykuły prasowe:
Spisz jest esencją, "Dziennik Polski" 17.02.1999
Jadwiga Rubis, Spisz, Spis, Zips, Szepes, "Echo Krakowa" 17.02.1999
Cudowna kraina, "Gazeta Wyborcza" z dnia 19.02.1999
Jerzy Sadecki, Wiele kultur, jeden Spisz, "Rzeczpospolita" 22.02.1999
Antoni Kroh, Spisz, Spis, Zips, Szepes, "Międzynarodowe Centrum Kultury Kraków" nr 8/1999