Program prezentacji działalności
Ośrodka "Pogranicze - sztuk, kultur, narodów" z Sejn
w Teatrze Ósmego Dnia w Poznaniu
6-8 kwietnia 2000 roku
Powstanie i działalność "Pogranicza" ma swoje źródło w zmianach, jakie zaistniały w Europie Środkowowschodniej po 1989 roku.
W roku 1990 grupa animatorów kultury związanych z poznańskim ośrodkiem kultury "Dąbrówka" i z gminnym ośrodkiem kultury w Czarnej Dąbrówce na Kaszubach powołała do istnienia Fundację "Pogranicze". W tym samym roku przenieśli się do miasteczka Sejny na pograniczu polsko-litewskim, gdzie zagospodarowali pozostałe po społeczności żydowskiej synagogę i jesziwę.
Pierwsze środki na działalność i remonty otrzymują od Ministerstwa Kultury i Sztuki pod nowym kierownictwem Izabelli Cywińskiej i Stefana Starczewskiego oraz od Fundacji Andrzeja Wajdy.
W styczniu 1991 roku wojewoda suwalski powołał do istnienia Ośrodek "Pogranicze - sztuk, kultur, narodów", którego działalność będzie finansowana z budżetu wojewódzkiego (od 1999 roku z budżetu marszałka województwa podlaskiego, a w styczniu 2000 roku umowę o współprowadzeniu Ośrodka podpisze z marszałkiem Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego). Działalność fundacji wspierana będzie przede wszystkim przez Fundację Stefana Batorego i Fundację Forda. Od początku honorowym członkiem fundacji i osobą wspierającą jej poczynania był Czesław Miłosz.
W ciągu dziesięciu lat "Pograniczu" udało się stworzyć nowoczesny ośrodek kultury, o oryginalnej autorskiej formule, łączący pracę organiczną w "małej ojczyźnie" z awangardowymi przedsięwzięciami artystycznymi, edukacyjnymi i badawczymi. Jego działalność została doceniona zarówno przez miejscową społeczność pogranicza, jak i przez ludzi na różnych innych rubieżach świata, do których członkowie sejneńskiego zespołu podróżowali.
W roku 1999, w ramach obchodów 10. rocznicy zburzenia muru berlińskiego, "Pogranicze" miało okazję prezentować swoją pracę m.in. w Nowym Jorku i Amsterdamie, gdzie działalność sejneńskiego ośrodka uznano za jedną z najciekawszych inicjatyw kulturalnych powstałych w Europie Środkowowschodniej po 1989 roku. W tym samym roku Jerzy Giedroyc, redaktor paryskiej "Kultury", przyznał Krzysztofowi Czyżewskiemu, współzałożycielowi "Pogranicza", "małe berło" kultury polskiej.
Przybywając do Poznania na zaproszenie Teatru Ósmego Dnia, "Pogranicze" w ciągu kilku dni przedstawi te ze swoich przedsięwzięć, które mogły zostać "wyrwane" ze swojego organicznego sejneńskiego kontekstu i odpowiednio zaadoptowane dla potrzeb poznańskiej publiczności.
Honorowym gościem spotkania będzie Jerzy Ficowski, jeden z mistrzów duchowych sejneńskiego zespołu, laureat nagrody "Człowiek Pogranicza", przyznanej po raz pierwszy przez "Pogranicze" w 1999 roku.
Dzień pierwszy - 6 kwietnia, czwartek
12.00 - "Kroniki sejneńskie" - spektakl z udziałem dzieci z Sejn, Litwinów, Rosjan-staroobrzędowców i Polaków. Za scenariusz posłużyły opowieści i pieśni ludzi starszych, którzy noszą w sobie pamięć wielokulturowych Sejn. Scenografię spektaklu stanowi wykonana przez dzieci z wypalanej gliny makieta miasteczka oraz patchworkowe "Anioły Sejneńskie".
Scenariusz, reżyseria i prowadzenie pracy z dziećmi: Bożena Szroeder. Współpraca: Małgorzata Sporek-Czyżewska, Urszula Wasilewska, Jerzy Czyżyński i Wiesław Szumiński.
Po spektaklu odbędzie się spotkanie z nauczycielami i dziećmi szkół poznańskich poświęcone programowi pracy z dziećmi realizowanemu przez "Pogranicze".
18.00 - "Świrowiercy" - spotkanie z Krzysztofem Czyżewskim, liderem zespołu "Pogranicza". Zarysowanie działalności ośrodka i fundacji w kontekście przemian lat 90. w Polsce i Europie Środkowowschodniej.
Przedstawienie tych przedsięwzięć, które w Poznaniu nie mogą być zaprezentowane (m.in. "Pamięć starowieku", Szkoła pogranicza, Centrum Dokumentacji Kultur Pogranicza, Camera Pro Minoritate, Środkowoeuropejskie Forum Kultury, Otwarte Regiony Europy Środkowo-Wschodniej, "Gra szklanych paciorków").
Wydawnictwo "Pogranicze" - otwarcie stoiska prezentującego publikacje "Pogranicza" - pismo "Krasnogruda", książki z serii "Meridian" i inne.
Prowadzenie: Urszula Wasilewska.
20.00 - Kino Pogranicza - projekcja filmów dokumentalnych o pracy "Pogranicza": "Dom", "Gniazdo", "Świątynia", "My, Cyganie", "Tabor", "Sejna - rzeka, która dzieli", "Losy posłuchane", "Jest takie miejsce na pograniczu".
Dzień drugi - 7 kwietnia, piątek
12.00 - Kino Pogranicza - projekcja filmów dokumentalnych związanych z rozpadem i tragedią byłej Jugosławii: filmy sarajewskiej grupy SAGA, "Serbski epos" (reż. Paul Pawlikowski), "Bośnia" (reż. Bernard Henri-Levy), "Korzenie wojny" (reż. Christopher Talczewski), "Wszyscy jesteśmy sąsiadami" (reż. Debbie Christie) oraz "Przed deszczem" (reż. Milcho Manchevski).
17.00 - "Gabinet Jerzego Ficowskiego" - uroczysty wernisaż wystawy w Galerii "Arsenał" z udziałem Jerzego Ficowskiego. Wystawa powstała w 1999 roku w Sejnach z okazji przyznania pisarzowi tytułu "Człowiek Pogranicza". Na ekspozycję składają się rysunki i obrazy m.in. B. Schulza, W. Wojtkiewicza, M. Chagalla, S.I. Witkiewicza, fotografie rodzinne, film dokumentalny, książki, przedmioty życia codziennego, do których autor dopisał historie i inne świadectwa wielokulturowych i niezwykłych pasji znakomitego poety, a także zamiłowania badacza literatury i sztuki, etnografa, entomologa, fotografa, kolekcjonera...
Autorstwo wystawy: Bożena Szroeder i Wiesław Szumiński. Współpraca: Jerzy Czyżyński.
18.30 - "Człowiek Pogranicza" - wieczór autorski Jerzego Ficowskiego. Prowadzenie: Krzysztof Czyżewski.
Autor podpisywał będzie również własne książki wydane przez "Pogranicze": "Wszystko to, czego nie wiem" (wiersze w wyborze P. Sommera), "Dobrodziejstwo inwentarza", "Gałązka z Drzewa Słońca. Baśnie cygańskie", "Bajędy z augustowskich lasów".
21.00 - "Café Europa" - kawiarnia literacko-artystyczna. Jej poznańska edycja poświęcona będzie "Pokoleniu Bośni", czyli spojrzeniu na życie duchowe lat 90. z perspektywy ludzi, dla których dramat byłej Jugosławii stał się istotnym doświadczeniem. W dyskusji i prezentacjach literackich udział wezmą: Marzanna Kielar (Warszawa), Diana Kuprel (Toronto), Ana Pejcinova (Skopje-Praga), Ewa Wójciak (Poznań), Krzysztof Czyżewski (Sejny), Aleą Debeljak (Lublana), Peter Jukes (Londyn), Paweł Huelle (Gdańsk), Christopher Merrill (Woodstock), Mileta Prodanović (Belgrad), Antonije Žalica (Sarajewo-Amsterdam).
Pieśni i muzyka wieczoru: Małgorzata Sporek-Czyżewska i Kapela Klezmerska Teatru Sejneńskiego.
Prowadzenie spotkania: Krzysztof Czyżewski.
"Zerwany Most. Bałkany początku stulecia na starej pocztówce" - wystawa ze zbiorów Centrum Dokumentacji Kultur Pogranicza, towarzysząca spotkaniu "Café Europa".
Dzień trzeci - 8 kwietnia, sobota
18.00 - "Wijuny" - spektakl Teatru Sejneńskiego według dramatu Teresy Lubkiewicz-Urbanowicz. Reżyseria: Małgorzata Sporek-Czyżewska i Wojciech Szroeder. Scenografia: Wiesław Szumiński.
19.30 - "Nowe rubieże kultury" - dyskusja o nowych zjawiskach i trendach w kulturze lat 90. z udziałem Ewy Wójciak (Poznań), Jana Bernada (Lublin), Krzysztofa Czyżewskiego (Sejny), Grzegorza Godlewskiego (Warszawa), Pawła Huelle (Gdańsk), Stefana Starczewskiego (Warszawa), Dariusza Jachimowicza (Suwałki), Leszka Szarugi (Warszawa), Zbyszka Chojnowsiego (Olsztyn).
21.00 - Kapela Klezmerska Teatru Sejneńskiego - koncert zespołu muzyki klezmerskiej prowadzonego przez Wojciecha Szroedera.
Członkowie zarówno tego zespołu, jak i Teatru Sejneńskiego są wychowankami Klasy Dziedzictwa Kulturowego - długofalowego programu edukacyjno-artystycznego, adresowanego do młodzieży szkół średnich i prowadzonego przy Ośrodku przez Małgorzatę Sporek-Czyżewską i Wojciecha Szroedera.
Artykuły prasowe:
Pogranicze w Poznaniu, "Gazeta Wyborcza" 5.04.2000
Małgorzata Derwich, Sztuka pogranicza, "Gazeta Poznańska" 7.04.2000
Gabinet J. Ficowskiego, "Ekspress w Poznaniu" 7.04.2000
Monika Polak, Zachrypnięty telefon, "Gazeta Wyborcza" (Wielkopolska) 11.04.2000
Dariusz Jaworski, Podróż do Sejn. Prezentacja Ośrodka "Pogranicze - sztuk, kultur, narodów", "Gazeta Wyborcza" (Wielkopolska) 11.04.2000
Dni Pogranicza w Teatrze Ósmego Dnia 6-8.04, "Poznański Informator Kulturalny" kwiecień 2000
"Pogranicze" w Poznaniu, "Nasze Krajobrazy" 24.04.2000
Zbigniew Sawicki, Pogranicze w Poznaniu, "Przegląd Sejneński" nr 4/2000