Ledwie kilkanaście dni temu szef Ośrodka Pogranicze w Sejnach otrzymał tytuł Ambasadora Wschodu, a właśnie uhonorowano go kolejnym już "ambasadorowym" mianem. Krzysztof Czyżewski został laureatem VIII Nagrody Ambasadora Nowej Europy.
Nagrodę przyznaje corocznie Europejskie Centrum Solidarności oraz Kolegium Europy Wschodniej im. Jana Nowaka Jeziorańskiego za najlepszą publikację wydaną w języku polskim przez polskie wydawnictwo. Publikację szczególną – taką, która w sposób nowatorski przedstawia historyczne procesy lub aktualne doświadczenia Europejczyków, obserwowane z poziomu relacji społecznych i aktywności obywatelskich zachodzących w obszarach kultury, edukacji, polityki i gospodarki.
I za taką książkę roku 2019 jurorzy nagrody uznali książkę Krzysztofa Czyżewskiego „W stronę Xenopolis”, wydaną przez Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie.
Opus magnum
Słusznie zauważają organizatorzy nagrody – ta książka to prawdziwa perełka na polskim rynku wydawniczym, „opus magnum niezwykle aktywnego na polu kultury działacza, które może pełnić funkcję swoistego kompasu intelektualnego w tych jakże trudnych czasach”.
„Podejmując szeroką tematykę wielokulturowych pograniczy, »W stronę Xenopolis« doskonale oddaje ducha tego, kim jest dzisiaj Ambasador Nowej Europy. To prawdziwa intelektualna uczta i podróż przez meandry środkowoeuropejskich pograniczy, przez które zręcznie prowadzi czytelnika przewodnik – praktyk idei. W trakcie tej podróży czytelnik ma możliwość doświadczyć wszelkich niejednoznaczności, złożoności i skomplikowania, fascynujących, ale także tragicznych losów »Skrwawionych Ziem« – jak nazwał je autor przedmowy do książki Czyżewskiego Timothy Snyder [jeden z najważniejszych amerykańskich historyków specjalizujących się w historii Polski i Europy Środkowo-Wschodniej – red.]. Eseje tworzące ten zbiór pozwalają uświadomić sobie, iż Europa Środkowa to jedno wielkie pogranicze – prawdziwe Xenopolis” – dodają organizatorzy konkursu przyznającego nagrodę.
500 stron refleksji
„W stronę Xenopolis” to już kolejny wybór esejów w bogatym dorobku Krzysztofa Czyżewskiego, ale chyba najobszerniejszy z dotąd wydanych. W 500-stronicowym tomie znalazło się ponad 30 tekstów, najważniejszych, jakie szef Pogranicza pisał i publikował w ciągu ostatnich kilku dekad. Książka to zapis godnej pozazdroszczenia erudycji, przenikliwości, diagnozy naszych czasów i tego, jakiej nauki ciągle nie wyciągamy z przeszłości.
Czyżewski dzieli się z czytelnikami refleksją na temat kultury, historii, filozofii, sztuki. Pisze o bliskich mu i niezwykle ważnych dla polskiej i światowej kultury ludziach, m.in. o Czesławie Miłoszu, Tomasie Venclovie, Jerzym Ficowskim, Jerzym Giedroyciu. I o miejscach – m.in. Czerniowcach, Sarajewie, Kosowie, Wilnie, Berlinie i innych istotnych przestrzeniach, w których praktykował dialog międzykulturowy, obserwował, uczył się.
W jednym z esejów pisze też przejmująco o swojej wizycie w willi w Wannsee (Niemcy). Dziś jest tu centrum edukacji o Holocauście, a w 1942 r. spotkali się tu naziści, by ostatecznie, metodycznie, bez żadnych wątpliwości, w sposób przerażająco zimny i obojętny przygotować coś, co eufemistycznie nazwali „ostatecznym rozwiązaniem kwestii żydowskiej”, a co w rzeczywistości było zapisem metodologii ludobójstwa na masową skalę. Czyżewski „Protokół konferencji w Wannsee” nazywa „najbardziej wstydliwym dokumentem najnowszej historii”, „mową zbrodni w najczystszej postaci”.
Laureaci i nominowani
Otrzymując nagrodę Ambasadora Nowej Europy za rok 2019, Krzysztof Czyżewski dołączył do szacownego grona innych publicystów, pisarzy i intelektualistów. Dotychczas nagrodę za swoje książki otrzymali m.in. Dominic Lieven, Claudio Magris, Nilüfer Göle, Serhij Płochij, Aleksander Kaczorowski, Tony Judt i Timothy Snyder.
W tym roku do Nagrody Ambasadora Nowej Europy nominowano pięć książek. Oprócz „W stronę Xenopolis” Czyżewskiego nominacje otrzymały publikacje: „Śmierć na Kosowym Polu” Ivana Colovicia (wyd. Wydawnictwo Pogranicze), „Frau Müller nie zamierza więcej płacić” Natalki Śniadanko (Wydawnictwo Warsztatów Kultury w Lublinie), „Słowacja. Dzieje obojętności” Martina M. Šimecki (Wydawnictwo Universitas) i „W czasach szaleństwa” Magdaleny Grochowskiej (Wydawnictwo Agora).
Budowanie mostów
Nie sposób wyliczyć wszystkich publikacji i wyróżnień współtwórcy Fundacji i Ośrodka Pogranicze. Kolejna nagroda za książkę powiększa olbrzymi dorobek Czyżewskiego, który wiele mówi o jego sposobie myślenia o świecie, jak również (mimo wszystko) o wierze w ludzi. Publicysta, pisarz, tłumacz, wykładowca, animator kultury, praktyk idei, wraz ze współpracownikami od kilku dekad buduje mosty na pograniczach i propaguje ideę dialogu międzykulturowego, gdzie tylko się pojawi: na krańcach Europy Środkowo-Wschodniej, na Bliskim Wschodzie, w Azji, Afryce, USA.
Czyżewski wraz z zespołem Pogranicza przez wiele lat pracował nad tym, by stworzyć w Krasnogrudzie pod Sejnami (miejscu, gdzie u swojej rodziny przed wojną często bywał Czesław Miłosz) Międzynarodowe Centrum Dialogu. Od lat zjeżdżają tam znakomite osobowości, ludzie świata nauki, kultury, literatury, sztuki, zamieniając Krasnogrudę w twórczą agorę.
Czyżewski przez lata zdobył niezliczoną liczbę nagród i tytułów (m.in. Małe Berło Kultury Polskiej – przyznane przez Jerzego Giedroycia, Nagrodę Dana Davida czy Europejską Nagrodę Kultury im. Księżniczki Małgorzaty (otrzymał ją wraz z zespołem Pogranicza). Jest autorem m.in. książek: „Ścieżka pogranicza” (2001), „Linia powrotu. Zapiski z pogranicza” (2008), „Miłosz. Tkanka łączna” (2014), „Małe centrum świata. Zapiski praktyka idei” (2017), „Żegaryszki” (2018).
Monika Żmijewska, Gazeta Wyborcza oddział Białystok, 8 grudnia 2020