Stary Film Żydowski.

Stary Film Żydowski.

Film żydowski w Polsce koncentrował się od zawsze na tematach żydowskich, nie poszukując nigdy motywów innych niż związane nierozerwalnie z bytem własnego narodu. Po zniszczeniu kultury żydowskiej w latch Zagłady, filmy stanowią rodzaj bezcennego dokumentu, który należy poznać i ocalić. W CDKP mamy najstarsze filmy żydowskie:

"Dybuk" (Der Dibuk); 
reżyser: Michał Waszyński 
scenariusz: Wg sztuki An-skiego, Andrzej Marek 
muzyka: Henoch Kon 
obsada: Lili Liana, Dina Halpern, Maks Bożyk, Mosze Lipman 

Scenariusz do filmu napisał Alter Kacyzne, posiadacz praw autorskich na utwory Szymona An-skiego. Muzykę skomponowali Joel Engel i Ludovico Rocca. Za kamerą stanął Albert Wywerka. Scenografię opracowali Jacek Rotmil i Stefan Norris. W pisanej po latach "Historii sztuki filmowej" Teoplitz podsumował (t. IV, str. 406): "Dybuk" wszedł dziś do kolekcji klasyków filmowych, reprezentuje bowiem bezspornie najwyższe osiągnięcia artystyczne w produkcji filmów w języku żydowskim, realizowanym przez polską kinematografię." Akcja filmu toczy się w małych kresowych miasteczkach: Brynica i Miropol. Nisan i Sendler przyrzekają sobie, że ich przyszłe dzieci zostaną sobie zaślubione. Nisan ginie w nurtach wzburzonej rzeki, zanim urodził się jego syn Chanan. Po osiemnastu latach Chanan, uczeń jeszybotu, przybywa do domu Sendlera i zakochuje się W jego córce Lei. Ojciec jednak znajduje jej bogatszego narzeczonego.....

Judeł gra na skrzypcach (Jidl mitn fidl) 
Reżyseria: Jan N. Przybylski 
Scenariusz: Józef Grren 
Muzyka: Abraham Eldstein 
Obsada: Molly Picon, Symche Fostel, Maks Bożyk, Leon Liebgold 

Jest to jedno z klasycznych dzieł żydowskiego filmu. Na jego sukces złożyło się kilka elementów: piękne zdjęcia żydowskich miasteczek, fabuła przedstawiona w sposób prosty, dynamiczny, znakomicie wyreżyserowane sceny masowe, świetne, pełne humoru dialogi oraz muzyka, skomponowana przez Abrahama Ellsteina. Polska premiera filmu Judel gra na skrzypcach odbyła się jesienią 1936 roku. Bohaterką filmu jest Itke, córka basisty Ariego, jednego z miasteczkowych klezmerów. Swoją grą na skrzypcach utrzymuje ojca. Przebrana za chłopca, razem z ojcem chodzi po podwórkach i wygrywa melodie. W czasie tych wędrówek oboje spotykają konkurencyjnych muzykantów: Icka i jego syna Froima (Efraima). Powstaje kwartet, który wykonuje między innymi słynne pieśni Jidl mitn fidl (Judel ze skrzypcami) i Szpil, du fidl, szpil (Grajcie skrzypce, grajcie)....

List do matki (A briwele der mamen) 
reżyser: Leon Trystan 
scenenariusz: M. Oszerowicz 
muzyka: Abraham Eldstein 
obsada: Lucy German, Mischa German, Edward Steinbach, Maks Bożyk 

Tytuł filmu List do matki pochodzi ze znanej i sentymentalnej pieśni żydowskiej. W recenzji drukowanej w tygodniku "Film" Henryk Wiśniewski podkreślał: "Film ten należy zaliczyć bezsprzecznie do kategorii najlepszych obrazów żydowskich wyprodukowanych dotychczas w Polsce.(...) Scenariusz Sterna ominął drogę trywialnego prostackiego folkloru i łatwego wygrywania ckliwych, patetycznie sentymentalnych nastrojów. (...) Dramat (...) jest rozbudowany na kilku kondygnacjach, ma wyraźnie przeprowadzoną linię przewodnią". Akcja filmu toczy się przed pierwszą wojną światową. Rodzaj motywu przewodniego stanowi chasydzka melodia ułożona przez głównego bohatera filmu Dawida Berdyczewskiego. Dawid nie potrafiący utrzymać własnej rodziny, postanawia wyjechać do Ameryki ....

"Mateczka" (Mamele); 
reżyser: Józef Green 
scenariusz: Konrad Tom 
obsada: Molly PIcon, Edward Sternbach, Maks Bożyk, Ruth Turkow 

 Film powstał na podstawie sztuki Meyera Schwarza. Sceny plenerowe zostały nakręcone w Ciechocinku. Opowiada o żydowskiej rodzinie. Wdowiec ma na utrzymaniu siedmioro dzieci, ale nie jest w stanie ich wyżywić. O wszystko troszczy sie jedna z córek, tytulowa "Mateczka", która obiecała swojej matce na łożu śmierci, iż zaopiekuje sie całą liczną rodziną Samedów: nieporadnym ojcem, snującym tylko projekty intratnych interesów handlowych, dwiema siostrami i trzema braćmi. Któregoś dnia stwierdza, iż ma dość wszystkich klopotów oraz swarów rodzinnych i opuszcza dom...

Bezdomni (On a hejm) 
reżyser: Aleksander Marten 
scenariusz: Alter Kacyze wg sztuki Jakuba Gordina 
muzyka: Henryk Wars 
obsada: Ida Kamińska, Wiera Gran, Szymon Dżigan, Izrael Szumacher 

Akcja filmu rozgrywa się w Polsce w miasteczku Kazimierz. Bohaterem filmu jest rodzina Rywkinów, żyjąca w bardzo trudnych warunkach. W nurtach rzeki ginie ich pierworodny syn. W tej sytuacji Rywkin postanawia zostawić żonę, młodszego syna i starego ojca i szukać szczęścia za oceanem - w Ameryce. Tam znajduje jedynie samotność oraz ciężką pracę. Przypadkowo poznaje pieśniarkę z nocnego lokalu, która pomaga mu sprowadzić rodzinę do Nowego Jorku... W recenzji Henryka Wisniewskiego w tygodniku "Film" czytamy: "Produkcja filmów żydowskich w Polsce ma swój szablon, którgo również trzyma się Aleksander Marten. (...)Melodramatyczna, sentymentalna akcja, folklor małego miasteczka, estradowe wstawki popisowe, naiwna fabuła i dramat obliczony na "wyciśnięcie maksimum łez", składają się na obraz zrealizowany pod kątem upodobań żydowskiej publiczności".

Więcej szukaj w zbiorach CDKP

Film żydowski w zbiorach Centrum Dokumentacji Ośrodka "Pogranicze":

1.    A Day in Warsaw  1939 r.

2.    A Vilna Legend, The Rabbis Power Dem Rebns Koyekh 1933 r.

3.    Der Purimshpiler, The Jester Joseph Green 1937 r.

4.    Dybuk,  Michał Waszyński 1937 r.

5.    East and West Sidney M. Goldin, Ivan Abramson 1923 r.

6.    Eli Eli Joseph Seiden  

7.    End of The Road, (The last Yiddish-speaking Litvakas in Belarus) Katz Dovid 2000 r.

8.    God Man and Devil Seiden Joseph 

9.    Green Fields Edgar Ulmer, Jacob Ben Ami 1937 r.

10.    Green Fields, Zielone pola Edgar G. Ulmer 1937 r. 

11.    His Wifes Lover Sidney M. Goldin 1931 r. 

12.    Jewish Life in Bialystok  1939 r.

13.    Jewish Life in Cracow  1939 r.

14.    Jewish Life in Lwow  1939 r.

15.    Jewish Life in Vilna  1939 r.

16.    Jewish Luck Aleksander Granowskij 1925 r.

17.    Jolly Paupers Leon Jeannot, Z. Turkow 1937 r.

18.    Joseph Schmidt: A Star Fell from Heaven   1933 r. 

19.    Kol Nidrey Joseph Berne 1925 r.

20.    Laughter Through Tears Grigori Gricher Cherikover 1928 r. 

21.    List do matki Józef Green, Leon Trystan 1938 r. 

22.    Love and Sacrifice,  George Roland 1936 r.

23.    Mirele Efros Joseph Berne 1925 r. 

24.    Motel the Operator Joseph Seiden 1939 r.

25.    Neighbors  1939 r.

26.    Our Children, Bonus Track The Cowboy Natan Gross, Shaul Goskind 

27.    Overture to Glory,  Max Nosseck 1940 r. 

28.    Tewye the Milkman Schwartz Maurice 1937 r.

29.    The Cantors Son Sidney Goldin, Llya Motyleff 1928 r. 

30.    The Last Sea 1945-1948 Gouri Haim, Ehrlich Jaquot Ehrlich, Bergman David 1979 r. 

31.    The Light Ahead Edgar G. Ulmer 1939 r.

32.    The Light Ahead, Fishke the Lame Edgar G. Ulmer 

33.    The S. Dzigan Show  

34.    The Singing Blacksmith Edgar G. Ulmer 1938 r.

35.    The Yiddish King Lear Harry Thomashefsky 

36.    Where is My Child? Leon Jeannot, Z. Turkow 1937 r.

37.    Without a Home Alexander Martin, An Adolph 1939 r.