Rok Miłosza w „Pograniczu” pragniemy zainaugurować sympozjonem „Okolice Rodzinnej Europy”. To dwudniowe spotkanie będzie miało charakter „myślarni” przygotowującej nas i wprowadzającej w Akcję Rodzinna Europa. Tytuł tego zakrojonego na wiele lat projektu „Pogranicza” nawiązuje do słynnej książki Czesława Miłosza „Rodzinna Europa”, wydanej w 1960 roku w Paryżu przez środowiska antykomunistycznej emigracji, przetłumaczonej na prawie wszystkie języki europejskie, komentowanej przez wybitnych humanistów europejskich, w tym filozofów Karla Jaspersa i Jean Hersch. Dla Miłosza „rodzimość” to był problem zakorzenienia Środkowoeuropejczyka we wspólnym dziedzictwie europejskim, nikłej wiedzy Zachodu o wschodniej części kontynentu, zburzenia zimnowojennego muru. Dzisiaj dialog i zbliżenie Wschodu i Zachodu są znacznie bardziej zaawansowane, choć wiele pozostało jeszcze w tej materii do zrobienia. Znacznie poważniejszym problemem staje się jednak wspólnotowość Europy jako całości, zadomowienie w nowej Europie wszystkich Europejczyków, ich kompetencja międzykulturowa umożliwiająca życie razem w świecie otwartych granic, migracji ludności, powstawania nowych pograniczy kulturowych. To właśnie do tych współczesnych wyzwań odnosi się Akcja w głównym nurcie swych działań.
Sposób, w jaki chcemy animować proces realizowania Akcji w przestrzeni Europy wielu języków i granic, z jednej strony nawiązuje do tradycji dysydenckiej, przeciwstawiającej się zimnowojennemu podziałowi Europy, z drugiej natomiast strony pragnie wykorzystać najnowsze techniki multimedialne i inne nowoczesne narzędzia międzyludzkiej komunikacji. Częścią przywołanej tu tradycji jest opowieść o tym, jak „Rodzinną Europę” czytano w środowiskach opozycji demokratycznej dawnego Związku Radzieckiego. Do prywatnych listów wysyłanych z Zachodu do Wilna emigranci wkładali kartkę lub kilka z zakazanego paryskiego wydania książki Miłosza. W Wilnie, a potem w innych miastach imperium, kartki te przekazywano z rąk do rąk, zaopatrując je komentarzami, dyskutując o nich i powoli składając je w całość książki, która pomagała ludziom w ten czas próby odnaleźć się w Europie wspólnych wartości i niezależnie od realności muru berlińskiego czuć się „swoimi wśród swoich”.
Podczas sympozjonu w Sejnach o czytaniu i komentowaniu „Rodzinnej Europy” w sowieckiej Litwie opowiedzą ówcześni opozycjoniści z Wilna: Tomas Venclova i Juozas Tumelis. Swoimi komentarzami podzielą się także m.in. Andrzej Mencwel, Piotr Kłoczowski, Algis Kalėda, Eigidijus Aleksandravicius, Mindaugas Kvietkauskas. Omówieniu dysydenckiego egzemplarza książki towarzyszyć będzie wystawa podziemnych wydań książek Czesława Miłosza z lat 70 i 80 oraz wydań „Rodzinnej Europy” w różnych językach świata ze zbiorów Centrum Dokumentacji Kultur Pogranicza. Ponadto w zbiorach tych znajdują się unikalne kolekcje Czesława Miłosza i Tomasa Venclovy, w tym przekazana „Pograniczu” biblioteka litewskiego poety, których w całości zdigitalizowane zasoby zostaną przedstawione uczestnikom sympozjonu. Program dopełni prezentacja książki „Laiko pameistrys. Czaljadnik czasu. Czeladnik czasu”, która wkrótce ukaże się w Wilnie w trzech językach: litewskim, białoruskim i polskim, stanowiącej zbiór esejów o Oskarze i Czesławie Miłoszach. W promocji uczestniczyć będą jej współautorzy: Birutė Jonuškaitė, Tomas Venclova, Algis Kalėda i Krzysztof Czyżewski.
Spotkanie Sejneńskiej Myślarni – 16 - 17.01.2011
Relacja z sympozjonu Okolice Rodzinnej Europy
W dniach 15 – 16 stycznia w Sejneńskiej Spółdzielni Jazzowej odbył się sympozjon inaugurujący rok Czesława Miłosza w Pograniczu. Spotkanie stanowiło przede wszystkim inspirację dla planowanych na ten rok projektów związanych z osobą i twórczością noblisty. Sympozjon otworzyła opowieść Tomasa Venclowy o tym jak pierwszy egzemplarz „Rodzinnej Europy” Czesława Miłosza dotarł na Litwę, przesyłany kartka po kartce w prywatnych listach. Skompletowanie całego egzemplarza ( brakowało tylko kilku stron) zajęło półtora roku. Ten, jeden jedyny egzemplarz, który w ramach tzw. „biblioteczki młodego antysowiety” przekazywany był z rąk do rąk, stanowił świadectwo istnienia złożonej historii Wilna, wówczas zupełnie nieznanej. Pojawienie się tej książki w sowietyzowanym Wilnie było, według osobistej relacji Venclowy, źródłem nadziei, dowodem na to, że nie wszystko jest jeszcze stracone.
W dalszej części spotkania Piotr Kłoczowski wygłosił wykład na temat trudnego w biografii Miłosza okresu, kiedy poeta decyduje się pozostać na zachodzie – najpierw we Francji, a następnie w Szwajcarii. Jest to czas, w którym opuszcza go władza poesis, kiedy przeżywa on kryzys umiejętności nazywania świata. Piotr Kłoczowski nakreślił mapę miejsc ważnych w tym czasie dla Miłosza, miejsc, w których przebywał – La Combe, Sabaudia, Bons nad Lemanem. Konkretne, namacalne doświadczenie tych miejsc okazało się jedynym lekarstwem na kryzys dręczący poetę. Umożliwiło też rozpoznanie sytuacji ówczesnej Europy, jej podziału i ogromu duchowej pracy, której wymaga jej powtórne zespolenie. Przenikliwość i aktualność tego rozpoznania sprawia, że czytając dziś „Rodzinną Europę” Miłosza nie mamy poczucia oddalenia czy historyczności jego myśli.
Kolejnym elementem sympozjonu były refleksje profesora Andrzeja Mencwela na temat tego jak „Rodzinna Europa” odbierana była w Polsce. Wyjątkowość Miłosza polegała, przede wszystkim na jego silnym poczuciu osobistej odrębności i ważności osobistego doświadczenia. To silne, świadome i konsekwentne „ustawienie głosu” przeciwstawiało się wtórności polskiej literatury, jej parysko-amerykańskiej stylizacji. Głos ten działał podziemnie, podskórnie, ale na tyle silnie, że w pewnym sensie w odpowiedzi, pojawiła się cała grupa książek, które można zaliczyć do konstelacji Rodzinnej Europy – książki Zbigniewa Herberta, Tadeusza Konwickiego, Juliana Stryjkowskiego i Włodzimierza Odojewskiego. Literacka i ideowa koncepcja rodzinnej Europy, która wówczas powstała, dziś po raz pierwszy staje się realnością, nowym wyzwaniem.
W czasie sympozjonu obył się też wernisaż dwóch wystaw prezentowanych w Domu Pogranicza w Sejnach: wystawy „Miłosz w drugim obiegu” oraz wystawy „Rodzinna Europa w świecie”. Otwarta dla gości była również wystawa w Białej Synagodze – „Krasnogruda 2+0=1+1” prezentująca historię Dworu w Krasnogrudzie oraz plany Międzynarodowego Centrum Dialogu, które otwarcie planowane jest na dzień 30 czerwca 2011 r.
Ostatnim spotkaniem w ramach sympozjonu było spotkanie z Birute Januszkaite wydawcą książki „Czeladnik czasu”. Publikacja zawiera teksty o Oskarze Miłoszu i Czesławie Miłoszu napisane przez litewskich, polskich i białoruskich autorów.
Wieczorem w Spółdzielni Jazzowej odbyła się Cafe Rodzinna Europa, w czasie której w kawiarnianej, poetyckiej atmosferze czytane były wiersze Czesława Miłosza i ich tłumaczenia na litewski. Tomas Venclowa czytał swoje wiersze w przekładzie na polski i wiersze Czesława Miłosza w swoim tłumaczeniu na język litewski. Przez cały wieczór poezji towarzyszyła też muzyka Orkiestry Klezmerskiej Teatru Sejneńskiego.
Następny dzień wypełniły podsumowania oraz prezentacja zdygitalizowanych zbiorów Centrum Dokumentacji Kultur Pogranicza – kolekcji książek i materiałów multimedialnych związanych z osobą Czesława Miłosza oraz kolekcji lituanistycznej przekazanej Centrum przez Tomasa Venclowę. Wszystkie te materiały są już opisane i dostępne na stronie Centrum Dokumentacji. Zbigniew Fautynowicz, dyrektor Muzeum Okręgowego w Suwałkach, badacz związków Czesława Miłosza z Suwalszczyzną przekazał do zbiorów Centrum Dokumentacji egzemplarz Rodzinnej Europy wydany w Suwałkach.
PROGRAM
Sobota, 15 stycznia
przyjazd gości
Niedziela, 16 stycznia
10.00 – 13.30 – sympozjon „Okolice Rodzinnej Europy”, Stara Jesziwa
13.30-15.00 – przerwa obiadowa
15.30 – 17.30 – sympozjon cz.2
18.00 – promocja książki „Czeladnik czasu”
20.00 – wernisaż wystaw „Miłosz w drugim obiegu” i „Rodzinna Europa w świecie”
20.30 - Café Europa, Biała Synagoga
Poniedziałek, 17 stycznia
9.30 -11.00 – podsumowanie sympozjonu, Stara Jesziwa
11.30 – prezentacja zdigitalizowanych kolekcji Czesława Miłosza i Tomasa Venclovy ze zbiorów Centrum Dokumentacji Kultur Pogranicza
12.00 – 13.00 – wizyta w Krasnogrudzie
13.30 – 14.30 – przerwa obiadowa
Wystąpienie Tomasa Venclovy.
Wystąpienie Piotra Kłoczowskiego.
Wystąpienie Andrzeja Mencwela.
