Trzymam w ręku opasłe, liczące blisko 500 stron tomisko dużego formatu – i nie mogę się oprzeć wrażeniu, że tej i takiej książki Sejny i ziemia sejneńska potrzebowały już od dawna. Na pewno od początku działalności Fundacji Pogranicze i Ośrodka Pogranicze Sztuk - Kultur - Narodów.
I być może potrzebowały bardziej, niż świetnej bądź co bądź serii Meridian, bardziej – niż festiwalu Camera pro Minoritate, może nawet bardziej – niż wszystkich imprez związanych z przyznawaniem tytułu Człowieka Pogranicza. Dopiero ta księga – Almanach Sejneński - ukazująca niezwykle bogatą historię tej ziemi - uzasadnia niejako i tłumaczy genezę wszystkich działań, przedsięwzięć i zdarzeń sygnowanych nazwą Pogranicze. Wartość tego niezwykłego wydawnictwa wyznaczają trzy perspektywy – historyczna, kulturowa i pokoleniowa.
Materiał historyczny zawarty w almanachu jest przebogaty. Z eseju Andrzeja Grygucia dowiemy się między innymi, że najstarszym miastem Sejneńszczyzny są Berżniki i że figurkę Matki Boskiej Sejneńskiej przywiózł do Sejn z Królewca leśniczy przełomski Jerzy Grodziński . Postać biskupa sejneńskiego – Antanasa Baranauskasa – przybliżają wspomnienia Antanasa Żukauskasa–Vienuolisa oraz przedruki przedwojennych artykułów Juozapasa Stakauskasa. Mało kto wie, że biskup Baranauskas pisał teksty pieśni kościelnych i muzykę do nich. Spod jego ręki wyszedł m.in. zbiór 32 pieśni zatytułowanych Oraczy pieśni święte. Kilka spośród nich znajdziemy w almanachu. Podobnie – jak zapis nutowy muzyki do Śpiewnika pobożnego Juliana Paszkiewicza. Wielka postać, do dziś budząca różne opinie, ale – dzięki takim publikacjom – coraz bardziej znana. O blisko 10-letniej działalności sejneńskiej drukarni pisze Barbora Vilejszyte, a o dziejach organów bazyliki sejneńskiej – Wiktor Łyjak.
Druga perspektywa, która wyznacza doniosłość almanachu sejneńskiego – to perspektywa kulturowa - w jakże wielu przypadkach sięgająca daleko poza Sejny. Dobrym tego przykładem jest opisany przez Krzysztofa Czyżewskiego – Moris Rozenfeld – jeden z najbardziej znanych w Stanach Zjednoczonych poeta pochodzenia żydowskiego – urodzony we wsi Boksze koło Sejn. Są też jego wiersze - i to w tłumaczeniu samego Jerzego Ficowskiego. Tę perspektywę wyznaczają dziś – rzeźbiarz i malarz Jerzy Srzednicki, czy Józef Vaina – twórca muzeum etnograficznego w Puńsku – ludzie – sól tej ziemi. Podobnie jak poeta – Sigitas Birgelis, autorka opowiadań – Birute Jonuskaite, czy Tomas Venclova, którego wiersze sejneńskie stanowią ozdobę almanachu.
I trzeci – kto wie czy nie najważniejszy wątek w tej opasłej księdze – trwanie pokoleń. Jeśli kilkunastoletnia dziś Justyna Kuligowska podąża śladami księdza Ignacego Dziermejki i pisze o nim wspaniały esej nagrodzony w konkursie Ośrodka „Karta” – coś to znaczy, prawda ? Jeśli bracia Grzegorz i Wojciech Domosławscy odkrywają po latach sejneńskie dzieje swojej rodziny albo – Andrzej Lik -przyjeżdża z drugiego krańca Polski by szukać śladów przodka – Jana Gustawa Mittaga – to o czymś to świadczy? I jeszcze jeden cudowny esej o sejneńskich rodach – wspomnienia Zofii Borewicz–Baniewicz Albumny klejwiańskie. Między dawnymi a nowymi laty są tylko i aż ludzie. Między historią a przyszłością jest teraźniejszość – i my – obowiązkiem których jest o historii pamiętać, a przede wszystkim ją znać.
Almanach sejneński jest znakomitą lekcją historii. Warto było czekać na niego tak długo.
Wiesław Szymański, MUZA, 18.04.2004
Spis treści:
NOTATNIK REDAKTORA – Krzysztof Czyżewski
ANNO DOMINI
Andrzej Gryguć: Święto Madonny Sejneńskiej
Małgorzata Sporek-Czyżewska: Kamień
NOTATNIK HISTORYCZNY
Antanas Żukauskas-Vienuolis: Moja podróż do Sejn do biskupa Antanasa Baranauskasa-Baronasa. Przekład Alicja Bernecka
Juozapas Stakauskas: O biskupie sejneńskim Antanasie Baranauskasie
Antanas Baranauskas: Oraczy pieśni święte (wybór). Przekład Algis Uzdila
Antoni Baranowski: Śpiewnik pobożny (wybór)
N.N.: Czy kościół katolicki wynaradawiał Litwinów?
Barbora Vileisyte: Dzałalność kulturalna drukarni w Sejnach (1906-1915). Przekład Witold Wilkialis
Wiktor Z. Łyjak: Dzieje organów bazyliki sejneńskiej
NOTATNIK LITERACKI
Krzysztof Czyżewski: Moris Rozenfeld – „milioner łez” z Sejneńszczyzny
Moris Rozenfeld: Wiersze. Przekład Jerzy Ficowski
Tomas Venclova: Wiersze sejneńskie. Przekład Alicja Rybałko
Sigitas Birgielis: Wiersze
Birute Jonuskaite: Opowiadania. Przekład Alicja Sitarska
NOTATNIK KULTURALNY
Każdy artysta jest samotny. Z Jerzym Srzednickim rozmawia Wiesław Szumiński
Algis Uzdila: Juozas Vaina i jego Społeczne Muzeum Etnograficzne w Puńsku
Urszula Nalaskowska: Wesele u staroobrzędowców w Suwalskiem – dramaturgia i muzyka obrzędu
MIĘDZY POKOLENIAMI
Albumy klejwiańskie. O krainie dzieciństwa i dziejach rodziny z Zofią J. Borewicz-Baniewicz rozmawiają Teresa i Krzysztof Turowie
O sejneńczaku Zbyszku Sawickim, który wiersze układał, chociaż nikt go za poetę nie uważał – opowiadają ojciec Jerzy i syn Bartek Nazarukowie
Justyna Kuligowska: Człowiek z dębu. O księdzu Ignacym Dziermejce
Grzegorz i Wojciech Domosławscy: Wspomnienie o ojcu Wacławie Domosławskim
Andrzej Lik: Jan Gustaw Mittag
PORTRETY
Stanisław Buchowski: Piotr Jasionowski
Krzysztof Tur: Hieronima Kajsiewicza wędrówka z Sejn do Paryża i Rzymu
Józef Sygit Forencewicz: Juozas Laukaitis
Borys Kasjanow: Kazimierz Marcinkiewicz
Krzysztof Tur: Ksiądz Stanisław Pardo – „Justus ex fide vivit”
Krzysztof Tur: Tyrteusz sejneński – błogosławiony ksiądz Michał Piaszczyński
Andrzej Gryguć: Mieczysław Eugeniusz Staniewicz
NOTATNIK RECENZENCKI
Józef Sygit Forencewicz: Historia Sudawii Suwalszczyzny
Eugeniusz Pietruszkiewicz: Szczypta historii Sejneńszczyzny
Andrzej Gryguć: Unia polsko-litewska
Agnieszka Szyszko: Alternatywa dla Wielkiego Księstwa
Jerzy A. Nazaruk: Peregrynacje staroobrzędowca
Alicja Bernecka: Przedwojenny Puńsk
Józef Sygit Forencewicz: Od Puńska do Sejn
Anastazja Sidor: Obrzędy weselne na Sejneńszczyźnie
Alicja Bernecka: Antologia twórczości Litwinów
Agnieszka Szyszko: Wiersze na antypodach
Wojciech Kass: „Jaćwież” – kwartalnik Suwalszczyzny i Mazur Wschodnich
KRONIKA – ROK 2002