Tomas Venclova, Niezniszczalny rytm. Eseje o literaturze. Fragment.

Powrót do rodzinnej Europy, czyli Mickiewiczowska Litwa i Mickiewicz na Litwie.

W swoich licznych pracach Wiktor Weintraub zajmował się szczególnym obrazem Mickiewicza jako proroka, przywódcy swego ludu, uosobienia zbiorowych dążeń i charyzmatycznego nauczyciela nowych pokoleń. Był to obraz budowany także przez samego poetę. Idea mesjanizmu, którą głosił Mickiewicz i która znalazła oddźwięk wśród jego współczesnych, może wydawać się dziwaczna, jednak rozpalała ona wyobraźnię czytelników i odegrała ważną rolę w kształtowaniu zasadniczych zmian na intelektualnej i politycznej mapie Europy Wschodniej. W rozważaniach nad tym tematem często nie zauważa się faktu, że Mickiewiczowskie proroctwa formowały zbiorową tożsamość nie jednego, lecz dwóch narodów - polskiego i litewskiego. Prorocy bywają omylni i również Mickiewicz nie przewidział pewnego doniosłego wydarzenia w swoich rodzinnych stronach - mam na myśli pojawienie się Litwy, nowoczesnego państwa sąsiadującego z Polską - mimo że niewątpliwie bardziej niż ktokolwiek inny przyczynił się do jego duchowej krystalizacji. Omówię dwie połączone z sobą kwestie: pierwszą będzie związek obrazu Mickiewicza, jako proroka z jego litewskimi korzeniami, drugą - jego paradoksalna zgoła rola w rozwoju narodowej tożsamości litewskiej.