"Czym jest wojna" - wiersz Ostapa Sływynskiego w tłumaczeniu Krzysztofa Czyżewskiego

Samotność ofiar. Oto nowe Campo di Fiori. Jeszcze jeden stos wzniesiony dla heretyków tępej siły imperium i racji legitymizowanej zniewoleniem. Ukraińcy doświadczyli niemało solidarności w świecie. Za mało jednak, by nie czuli się osamotnieni. Opuszczenie polityczne czy militarne – one nie są ostateczne, można je negocjować i, przynajmniej po części, im zapobiegać. Jest jednak inne opuszczenie – w inności bycia ofiarą, a co za tym idzie, w samotności doświadczenia prawdy o przemocy i wojnie. Boli śmierć najbliższych, bolą głód, zniszczenie i poniewierka, ale równie, a czasem bardziej – tak, naprawdę – boli osamotnienie w prawdzie. Świat, a więc my/ja, może mieć najlepsze intencje, może słuchać swoich racji, może mówić, że nic nie jest czarno-białe, powtarzać odwieczną mantrę o pokoju i o tym, że humaniści powinni trzymać się z dala od broni… I nawet przez myśl mu nie przejdzie, że może tym ranić ofiary wojny, pogłębiając ich samotność.

Co można na to poradzić? Niejedno. Waży każda forma solidarności i pomocy. Ważne, abyśmy zrozumieli, że w Ukrainie pomoc militarna nie jest osobną formą wsparcia, lecz stanowi część pomocy humanitarnej, decydującej o egzystencjalnym być albo nie być. Wiem, że to może się kłócić z racjami wielu, tak jak kłóciło się z moimi. Ale to jest właśnie ten moment, w którym możemy przełamać samotność ofiar, a przynajmniej radykalnie się do nich zbliżyć. Tak, czasem za cenę przełamania siebie. Zrozumiałem to w oblężonym Sarajewie. Trzy lata trwało zabijanie tysięcy jego mieszkańców, przy akompaniamencie światowej orkiestry głosów przekonujących, że nasz humanizm powinien poprzestać na dożywianiu ofiar. Kto raz przyjmie do siebie samotność ginących, ten nie rozstanie się z nią do końca życia i na świat patrzeć będzie innymi oczami. A przy każdej kolejnej eskalacji przemocy, zanim da przemówić swoim racjom, będzie się starał wsłuchać w głos ofiary. Może to najwięcej, co możemy zrobić dla przełamania ich samotności – dać przemówić gwałconym i zabijanym, otworzyć się na prawdę heretyków zniewolonego umysłu.

„I ci ginący, samotni, / Już zapomniani od świata, / Język nasz stał się im obcy / Jak język dawnej planety.” Jeszcze nie wszystko stracone. Jeszcze możemy zawalczyć o to, by ich język stał się dla nas zrozumiały. A tym samym zmienił naszą mowę, tak dotkliwie obcą niewinnie ginącym. W odróżnieniu od Czesława Miłosza, który pisał wiersz „Campo di fiori” na zewnątrz murów warszawskiego getta, Ostap Sływynski pisze wiersz „Czym jest wojna” z wnętrza Ukrainy. Wiele można znaleźć różnic pomiędzy towarzyszącymi im okolicznościami, jedna jest jednak samotność ofiar i zatrważająco niewzruszone trwanie tych, którzy „zawsze wiedzą lepiej”. Tymczasem nasze, międzyludzkie trwanie, które w obliczu wzbierającej fali ciemności na nowo wydaje się nam cudem, jest wciąż możliwe. Wciąż jeszcze bowiem potrafimy przełamać siebie, przekroczyć własną niemoc, a mówiąc po ukraińsku peremohty, i dopisać do drukowanych bez współautorstwa ofiar podręczników kilka stron prawdy osamotnionych.

Napisany na początku tego roku przez Ostapa Sływynskiego wiersz podaję we własnym przekładzie.

Ostap Sływynski / Przełożył Krzysztof Czyżewski

CZYM JEST WOJNA

Być może kiedyś napiszą o tym podręcznik

tylko my nie będziemy jego współautorami

bo inni zawsze wiedzą lepiej czym jest wojna

bo inni zawsze wiedzą lepiej

no dobrze

ale jeden rozdział

jeden rozdział oddajcie nam

i tak nie znajdziecie dosyć literatury

to będzie rozdział o milczeniu

kto nie był na wojnie ten nie wie czym jest milczenie

albo przeciwnie wie

tylko my nie wiemy

jak ryby nie wiedzą o wodzie która je żywi i ropie która je zabija

jak mysz-nornica nie wie o ciemności która ją ukrywa przed zimorodkiem ale

zimorodka też ukrywa

pozwólcie napisać nam ten rozdział

wiem że boicie się krwi więc napiszemy go wodą

wodą o którą prosił ranny nie mógł przełykać i tylko

patrzył na nią

wodą przeciekającą przez przebity dach

wodą zdatną do użytku zamiast łez

tak – przyjdziemy do was z wodą

na waszych hasłach i wartościach tak przez nas nadużytych

że nie wiecie jak je ujawnić swoim dzieciom

nie pozostawimy po sobie śladów nie do zmycia

to będzie zaledwie kilka naszych stron

i tylko nieliczni będą wiedzieli że nie są puste

Ostap Slywynsky

ЩО ТАКЕ ВІЙНА

Колись можливо вирішать написати такий підручник

тільки нас не запросять у співавтори

бо інші завжди знають краще що таке війна

бо інші завжди знають краще

гаразд

але один розділ

один розділ віддайте нам

усе одно ви не знайдете додаткової літератури

це буде розділ про мовчання

хто не був у війні не знає що таке мовчання

або навпаки знає

це ми не знаємо

як не знають риби про воду що живить їх і нафту що їх убиває

як не знає миша-полівка про темряву що ховає її від шуліки але

й шуліку ховає так само

дозвольте нам написати цей розділ

я знаю що ви боїтеся крові тож ми напишемо його водою

водою яку просив поранений що вже не міг ковтати і просто

дивився на неї

водою яка текла крізь пробитий дах

водою яку можна використовувати замість сліз

так – ми прийдемо до вас із водою

ми не залишимо по собі незмивних слідів

на ваших гаслах і цінностях які ми так не за призначенням використали

що й дітям своїм ви вже не знаєте як їх показати

це будуть наші кілька сторінок

і лише дехто знатиме що вони не порожні